💠️چرا رانتخواری فضای اقتصاد ایران را دربر گرفته است؟ حسین عباسی در پاسخ به این سوال به مدلی برگرفته از مدل اقتصاد سیاسی عجم اوغلو و جانسون رابینسون اشاره میکند و میگوید: اصولاً در ساختار سیاسی، دو متغیر اصلی وجود دارد. یکی ساختار توزیع قدرت و دیگری ساختار توزیع منابع. این دو، قوانین و ساختار اقتصادی را تعیین میکنند و جالب اینکه ساختار اقتصادی و ساختار قدرت کنونی تعیین میکند که قدرت و منابع در آینده چگونه توزیع شود و در اختیار چه کسانی باشد. این اقتصاددان میگوید در این سیستم شما با یک مدل بسته مواجهاید که منابع و قدرت در آن نگه داشته میشود و اجازه نمیدهد قدرت یا منابع از این حلقه بسته خارج شود. استاد دانشگاه مریلند تاکید میکند تعادل بدی شکل گرفته و همه تلاش میکنند این تعادل باقی بماند و همه در ایجاد این انحصار با هم شریک و همداستاناند.
♦️ رئیس کل بانک مرکزی اخیراً گفته در جنگ اقتصادی و تحریمهای خارجی، نیمی از توان ما باید صرف خنثی کردن توطئه رانتخواران داخل شود. ایشان از وجود رانت گله میکنند اما چرا درباره توان بالای اقتصاد ایران در تولید رانت صحبتی نکرده و نگفتهاند که چرا اقتصاد ما تا به این حد مستعد رانتخواری است؟
♦️ایشان و بسیاری دیگر از افراد از وجود رانتهای کلان گله میکنند، من قبل از هر توضیح و پاسخی میخواهم بگویم قطعاً رانت در اقتصاد ما مشکل بزرگی است. اما این مشکل هم مانند هر مشکل دیگری راهحلی دارد. باید ریشه مشکل را شناسایی و برای حل آن اقدام کنند. اما مساله آقایان این است که به هیچ عنوان نمیخواهند به دنبال روش شناخت و حل ریشه مشکل بروند. اینها فقط عوارض کار را میبینند و دنبال چاره نیستند. طبیعی است با چنین رویهای مشکل ادامه خواهد داشت. مگر اینکه غرض از این انتقادات این باشد که بخواهند آن را واقعاً حل کنند. اما در جواب چرایی ایجاد رانت من به تعریف آن برمیگردم. زمانی که شما کالا یا خدمتی را تولید میکنید و میفروشید، با دو مولفه مواجهاید؛ یکی هزینه فرصت تولید و دیگری قیمت کالا و خدمات. تفاوت میان این دو مازادی است که بهعنوان سود نصیب تولیدکننده میشود. در اقتصادهای آزاد، قیمت برای همه یکسان است و تولیدکنندهای میتواند بیشترین سود را ببرد که هزینه فرصت تولید را کاهش دهد و کارآمدتر عمل کند. وقتی شما این مساله را در بازار رقابتی بررسی کنید، مازاد تولید در بین همه تولیدکنندگان پخش میشود و این رانت به معنای آن چیزی که بین ما مصطلح است نیست. این مازاد پخش شده است. اما وقتی رقابتی در کار نیست، برخی میتوانند تولیدکننده محصول یا ارائهدهنده خدمت انحصاری باشند. مثلاً معدنی در انحصار یک فرد خاص است و میتواند محصول آن را در بازار بفروشد. این انحصار یک هزینه فرصت خاص برای آن فرد ایجاد کرده و از طرفی میتواند آن را با هر قیمتی در بازار بفروشد. تمام مازاد حاصل از این تولید نصیب یک فرد میشود و این همان چیزی است که ما در اصطلاح به آن رانت میگوییم. یعنی وقتی انحصاری ایجاد میشود، به آن رانت میگویند. رانت محصول مستقیم انحصار است. نتیجه اینکه فردی از مزیت و امتیازی برخوردار است که دیگری نیست.
♦️تعریف فساد استفاده از قدرت عمومی برای منافع شخصی است. اگر شما قدرت و منابع عمومی نداشته باشید فساد هم ندارید. 200 سال قبل از این نیمی از جمعیت دنیا و حدود 80 درصد جمعیت ایران در روستاها زندگی میکردند. دولت مرکزی در هیچ روستایی وجود نداشت. بسیاری از این روستاها خانی داشت که بخشی از محصول را برمیداشت و بقیه محصول باید بین افراد روستا تقسیم میشد. در این سیستم فساد معنا نداشت. شاید دزدی انجام میشد اما فساد نه. وقتی جامعه بزرگ میشود و دولت تشکیل میشود دولت منابع عمومی را در اختیار دارد که آن زمان مساله استفاده شخصی از منابع عمومی مطرح میشود و این تبدیل به فساد میشود. اما مساله این است که شما نمیتوانید دولت را از بین ببرید. چون برخی از کالاهای عمومی که دولت تامین میکند، در بازار رقابتی قابل عرضه نیست. مانند مساله امنیت. مشکل دولت در ایران این است که آنجا که نباید دخالت میکند و آنجا که باید، دخالت نمیکند. مساله فقط این نیست که اندازه دولت را کوچک کنیم. مساله تغییر جاهایی است که دولت باید دخالت کند.